1. Verander het doel van economie

  • Afdrukken
Gegevens
Gemaakt op dinsdag 24 april 2018 17:52
Laatst bijgewerkt op zaterdag 23 december 2023 15:59
Gepubliceerd op dinsdag 24 april 2018 17:52
Hits: 12858
Universum kraamkamer van leven Donut Economie, " Zeven overwegingen voor economen van de 21e eeuw,
Kate Raworth, Random House Business Books, London, (2017) ".

De urgentie van een ander economisch model:

Raworth vindt, dat het economisch model dat wereldwijd aan studenten onderwezen wordt en door top-economen en politici gehanteerd wordt, teveel nadruk legt op vragen, zoals: Wat veroorzaakt economische groei? Met name de groei van het het bnp of bruto nationaal product?. Hoe ontstaat werkeloosheid? Inflatie? En hoe wordt de rentestand bepaald?

Lang werd gedacht en verwacht, dat door groei van het bnp, iedereen het beter zou krijgen. In de westerse landen, heeft de sterke economische groei sinds de jaren 50 van de vorige eeuw, inderdaad welvaart gebracht door werk, beter onderwijs, betere sociale voorzieningen en zorg, tot stand, te brengen.
De voortdurend groei van het bnp en groei van de welvaart in een aantal landen, is echter ten koste gegaan van andere landen, ten koste van het klimaat en ten koste van wereldwijde ongelijkheid in welzijn en welvaart. De groei van het bnp heeft dus niet gezorgd voor een betere verdeling van de welvaart, gezien armoede en honger op de wereld. In het huidige tijdsgewricht, worden helaas de aanvankelijke verbeteringen in de westerse landen steeds verder te niet gedaan. Dat gaat uiteindelijk weer ten koste van zorg onderwijs, werkomstandigheden, sociale zekerheid en gemeenschappelijke voorzieningen. Dit alles zorgt voor een enorm verlies aan menselijk potentieel. Ook heeft de groei van het bnp, er niet voor gezorgd dat mensen beter omgaan met het klimaat, het milieu en spaarzaam met de aardse hulpbronnen.

Volgens Raworth mag gesteld worden dat de nadruk op groei van het bruto nationaal product, geleid heeft tot de wereldwijde economische crisis in 2008. Er werden huizen en steden gebouwd, die niemand kon kopen. Er werden hypotheken verstrekt, die velen niet konden opbrengen. Van alles werd te veel geproduceerd en ongelijk verdeeld. Hele landen functioneerden op krediet dat niet kon worden terugbetaald.
Dit alles werd gefinancierd ten koste van gemeenschappelijke voorzieningen zoals, uitkeringen, zorg en onderwijs. Men vond groei van het bnp zo belangrijk dat deze groei kunstmatig in stand werd gehouden met ongedekte cheques.

Raworth vraagt: Wat dient het doel van economie te zijn?

De economische modellen overziend en kijkend naar de huidige manier waarop economie wordt onderwezen aan jonge mensen, die later leiding gaan geven op belangrijke plaatsen in onze maatschappij, komt Raworth tot een verbijsterend conclusie.

""Het bijdragen aan het oplossen van de klimaatcrisis en wereldwijde ongelijke verdeling van rijkdom, bezit en welvaart behoort in ieder geval niet tot de doelen van de huidige economie en het economie onderwijs."

Raworth vindt dat het doel van economie moet zijn:

"het bevorderen van wereldwijd gelijke verdeling van welvaart en welzijn. Verder vindt zij dat de economie een antwoord moet geven op klimaatcrisis." .

Inmiddels is het besef bij economen en politici aan het kantelen.Desondanks hebben zij het nog steeds over groei. Hierbij worden eufemistische termen gebruikt om het werkelijke motief te maskeren, gesproken wordt over duurzame groei, groene groei en lange termijn groei.
Beleidsmakers waar dan ook, of het nu in de gezondheidszorg is, de uitkering verstrekkers, verzekeraars, politie en onderwijs gebruiken veelvuldig termen zoals efficiency, meer doen met minder etc. Minder gesproken wordt over rechtvaardigheid en ieder geven wat hij nodig heeft. Praten over doelen om deze fundamentele waarden te bereiken is er helemaal niet bij.
Een nadeel van de nadruk op de groei van het bnp en het onderwijzen in verouderde economische modellen, is feitelijk een ontkenning ongelijkheid in welvaart en welzijn. Ook is het een ontkenning dat economie rechtstreeks met milieu en klimaat te maken heeft.

Het doel van Raworth is, niet door te gaan met het bestaande economisch model. Het bestaande economisch model heeft immers als belangrijkste vraag: hoe elk jaar het bruto nationaal product te verbeteren. Dit model ziet Raworth als een koekoeksjong dat de spreekwoordelijke groei van andere jonge vogels belemmert door zijn grootte. Het koekoeksjong is vaak veel groter dan de karekiet die hem voedt. De spreekwoordelijke, jonge, in hun groei belemmerde vogels, zijn in Raworths visie de gemeenschappelijke voorzieningen, duurzaam produceren, gelijk verdelen van inkomen en welvaart en zorg voor de aarde waar wij allemaal deel van uit maken.

De Amerikaanse systeemwetenschapper Meadows,1972 stelde, dat de groei van het bruto nationaal product niets zegt over, wat er groeit, wie er rijker van wordt en de verdeling van de welvaart en welzijn over de inwoners van een land. Ook zegt de groei van het bnp niet of deze groei ten koste van iets gaat zoals bijvoorbeeld uitkeringen, de zorg voor ouderen, zieken en de kwaliteit van het onderwijs.
Meadows stelt dat het belangrijker is te vragen wat er in de wereld, een land beter dient te gaan en ten koste van wat dit mag gaan.

Het donut-model als kompas voor de 21e eeuw

Het nieuwe doel wat Raworth voor ogen heeft wordt gevisualiseerd in het donut model. Raworth noemt dit "Doughnut Economics."Dit naar model van de ring van een donut. Deze “donut economie”, dient een rechtvaardige verdeling van aardse rijkdommen te bevorderen. Alle mensen dienen gevrijwaard te worden van tekorten aan voedsel, kleding, onderdak, schoon drinkwater sanitair, energie, inkomsten, werk, onderwijs, geneeskundige hulp, discriminatie, willekeur van bestuurders, onveiligheid en sociale uitsluiting. Deze grens waar mensen niet onder mogen zakken noemt Raworth het sociale of gezamenlijke fundament. Mensen dienen zich allemaal te bevinden op een veilige en rechtvaardige plek.
Dit alles mag niet ten koste gaan van de grenzen ofwel het ecologisch plafond van de aardse hulpbronnen zoals schone lucht, voldoende land voor voedsel, biodiversiteit en schone oceanen. Het milieu wordt verbeterd door bijvoorbeeld terugdringen van de broeikasgassen en chemische luchtverontreiniging. In plaats van grondstoffen verspilling dient dit model te bevorderen, dat alle producten terug kunnen vloeien in de kringloop van productie en gebruik. Dat vergt een duurzame circulaire manier van produceren.
Daar waar de productie ten koste gaat van de veilige aardatmosfeer, zal de productie gestopt dienen te worden. Daar waar er mensen voedsel, schoon drinkwater onderdak en onderwijs ontberen, zal gezorgd moeten worden dat zij binnen een veilig sfeer komen waar er geen gebrek is aan deze basisbehoeftes.

De economie van het donut model dient een antwoord te geven op het wereldwijde voedsel- drinkwater-, onderdak-, gezondheids-, zorg-, onderwijs-, inkomens- politieke- juridische en sociale vraagstuk.
Ook dient de economie van het donut-model een antwoord te vinden op het herstellen van het evenwicht tussen menselijke behoeften en datgene wat de aarde aankan.

Geologische tijdvakken

Sinds de ontwikkeling van de radiometrische berekeningen , is er over de de ouderdom van de aarde, wetenschappelijke consensus en wordt deze op 4,5 tot 4,6 miljard jaar geschat. Op grond van de verschillende gesteentelagen is de leeftijd van de aarde in geologische tijdvakken ingedeeld. Het oudste geologische tijdvak wordt het Hadeïcum genoemd en het jongste tijdvak waar wij van deel uitmaken heet het holoceen. Dan spreken wij over de afgelopen 100.000 jaar.
Door de micro organismen in de verschillende modderlagen van de oceaan te onderzoeken en met name de lipiden waaruit het membraan is opgebouwd dat deze micro organismen omgeeft is men in staat de temperatuur af te leiden in het tijdvak dat deze micro organismen leefden. Hieruit is de volgende grafiek samengesteld.
Uit deze grafiek is af te leiden dat de temperatuur op aarde sinds het begin van de landbouw 10.000 jaar VC constant hoog is.

Het anthropoceen

Er lijkt een verband te zijn met de constant hogere temperatuur op aarde en het moment dat de landbouw en de hogere beschaving van mensen zijn intrede heeft gedaan. Op zich lijkt deze temperatuur ideaal om mensen een goed leven te bezorgen. Sinds het midden van de 20e eeuw, is het gelukt miljoenen mensen die eerst tekort hadden, te voorzien van voldoende voedsel. Echter is duidelijk geworden, dat de economische ontwikkeling op veel plaatsen van de wereld een enorme versnelling en stijging heeft veroorzaakt in het benutten van de aardse capaciteit. Tussen 1950 en 2010 is de bevolking op aarde drie keer zo groot geworden en het bnp van alle landen samen groeide zelfs zeven keer. Het gebruik van zoet water groeide drie keer, energie vier keer en het gebruik van kunstmest tien keer.
Dit alles zorgde voor een niet te onderschatten ecologische impact; met als gevolg dat de mensheid in een korte tijd uitgroeide tot een geologische wereldspeler. Het tijdperk van het holoceen loopt daardoor af en het anthropoceen, het tijdperk dat mensen de grootste geologische invloed hebben op de aarde, heeft zijn intrede gedaan.

Hoe handhaven wij een ecologische en economische balans?

Het is duidelijk dat het economisch en sociaal welzijn van mensen afhankelijk is van het welzijn van het ecologisch evenwicht op aarde. Gaat het met de aarde niet goed, dan mislukken oogsten en is er te weinig eten om alle mensen te voeden. Wanneer door verzuring van de oceanen, de visstand achteruitgaat, heeft dit ook implicaties voor mensen op aarde, wanneer fossiele brandstoffen zoals gas en olie opraken, kunnen wij niet meer koken, onze huizen niet meer verwarmen en wordt er van alles te weinig geproduceerd. etc.etc.

Tegenwoordig beschikken wij over de kennis over de ecologische grenzen van de groei van productie en consumptie. Men heeft een berekening gemaakt, hoeveel CO2 onze dampkring aankan zonder de temperatuur op aarde tot voor het klimaat onvoorspelbare hoogte te doen stijgen. De kritische hoeveelheid koolstofdioxide, veroorzaakt door productie en consumptie, die onze dampkring aankan is 350/1000000. Deze grens is overschreden. In 2016 met meer dan 400/1000000 en nog steeds stijgend. Overschrijding van deze hoeveelheid leidt tot een rampzalige temperatuurstijging, die gletsjers en poolkappen laat smelten en de zeespiegel doet stijgen. Natuurrampen zoals, extreme droogte, overstromingen, mislukken van oogsten enz. zullen daarvan het gevolg zijn. Gevolgen die onvoorspelbaar groot zullen zijn.

Wij weten dat de hoeveelheid kunstmest om de bodem veilig te blijven gebruiken, tot meer dan 2 keer de veilige hoeveelheid overschreden wordt.
Wij weten wat het maximum is van de chemische vervuiling van bodem, water en lucht zonder dat dit gevaren oplevert voor de gezondheid. Wij weten hoeveel bebossing de aarde nodig heeft om voldoende zuurstof te produceren. Hoeveel vervuiling de oceanen aankunnen zonder dat dit leidt tot massale vissterfte.
Men weet al hoe men kan voorkomen dat het gat in de ozonlaag groter wordt
In Afrika kennen we een rampzalig verlies van landbouwgronden doordat woestijnen groeien.
De verzadiging van landbouwgrond met fosfaten en nitraten heeft geleid tot een vervuiling van het grondwater, het drinkwater en het water in meren, rivieren en de zee. Door deze vervuiling is het leven van vissen en planten, drastisch is afgenomen.
Het verlies van landbouwgronden, t.b.v. landbouw, leidt weer tot kap van bossen. Hierdoor zal de hoeveelheid koolstofdioxide in de dampkring, nog meer toenemen, daar bossen het vermogen hebben, co2 op te nemen.
Niet vergeten mag worden, dat ontbossing een probleem is dat niet snel opgelost kan worden. Bomen hebben vele jaren nodig om tot een volwassen grootte te groeien
Sinds 1970 is het aantal zoogdieren, vissen, reptielen en amfibieën en vogels met de helft afgenomen. Wij weten nog weinig van de effecten van de chemische vervuiling

Door onderzoek weet men dus nu al, in hoeverre de grenzen van de donut op dit moment, overschreden worden. Dit geldt zowel voor de binnenste ring die het sociaal fundament symboliseert als voor de buitenste ring die het ecologisch plafond van de aarde weergeeft. Dit is weergegeven in het diagram hier beneden.

5 Factoren die het donut denken kunnen bevorderen:

Raworth noemt vijf factoren ofwel speerpunten om het donut model vaart te geven.
  • Bevolking
  • Verdeling
  • Streven
  • Technologie
  • Bestuur

Bevolking:
Natuurlijk legt de grootte en groei van de bevolking een claim op de bronnen van de aarde. Er valt niet aan te ontkomen, de bevolkingsgroei te gaan reguleren.
Ondanks bevolkingsgroei mag het bij niemand ontbreken aan de basisbehoeften voeding, onderdak, gezondheidszorg, werk en onderwijs.
Alle mensen samen dienen het echter mogelijk te maken dat er samengewerkt wordt en dat er verantwoorde en creatieve beslissingen en plannen deskundig uitgevoerd worden. Scholing is een absolute noodzaak. Scholing van de vrouwen speelt hierin een sleutelrol
Er dient ook wereldwijd een goede gezondheidszorg en onderwijs voor kinderen te zijn.

Verdeling:
Een betere wereldwijde verdeling moet het mogelijk maken een eind te maken aan te weinig voeding. Dit behoort ook tot de mogelijkheden aangezien 10 % van het voedsel dat niet gegeten wordt en daarom verspild, voldoende is, om iedereen te voeden.
De klimaatcrisis, kan door verdeling, een flink eind uit het slop geholpen worden, aangezien 10% van degenen die wereldwijd co2 uitstoten verantwoordelijk zijn voor 45% van de uitstoot.

Het verlangen naar een “goed leven”:
De toenemende verstedelijking (In 2009 leefde meer dan de helft van de wereldbevolking in steden en de verwachting is dat dit in 2050 meer dan 70% zal zijn), is er deels voor verantwoordelijk dat mensen verleid worden te consumeren. Deels door buren, familie, vrienden en kennissen, Deels door de schreeuwende reclames op straat, tv, etc. Consumerende mensen, zijn wanneer zij zich vergelijken met hun mede consumenten, geneigd tot het aanschaffen van spullen, die zij niet nodig hebben. Dit alles leidt tot een grotere belasting van de aarde. Echter, verstedelijking voorziet ook effectiever in basale menselijke behoeften zoals huisvesting, openbaar vervoer, water, sanitair en energie.

Techniek:
Daar er in steden nog veel nieuwbouw gerealiseerd moet worden kan de techniek helpen, dat er efficiëntere, minder vervuilende transportmiddelen, ontworpen worden en er woningen gebouwd en ontwikkeld worden, die duurzaam en zelfvoorzienend zijn, zonder het klimaat en milieu te belasten.

Bestuur:
Er dienen bestuursvormen ontworpen en tot stand gebracht te worden, die het mogelijk maken dat lokaal, op stadsniveau, landelijk niveau en wereldwijd, de hele bevolking gevoed, veilig, gezond en geschoold, besluit verantwoord te groeien door wereldwijd afspraken te maken, over verdeling van voedsel, welvaart, welzijn en technische middelen.

De donut economie, zal zich ten doel moeten stellen, te bevorderen, dat afvalstromen belangrijk verminderd worden. Dat betekent, dat er voordat geproduceerd wordt , nagedacht dient te worden, hoe het geproduceerde terug kan vloeien voor her of een andersoortig gebruik. Dit betekent dat plastics zodanig gefabriceerd dienen te worden dat zij hun waarde voor hergebruik behouden. Ook de consument zal doordrongen moeten worden van de waarde van materialen. Dit kan door producten te leasen in plaats van te kopen.

Onlangs stelde een architect bijvoorbeeld aan een bekende lampenfabrikant. “Ik wil van jou geen lampen maar licht. Dat dwingt de lampenfabrikant deze lampen terug te nemen op het moment dat de gebruiker ze niet meer nodig heeft. De verantwoordelijkheid voor het terugvloeien van een product in de kringloop hoort bij de producent. Hij zal daarom vooraf beter nadenken over wat hij met zijn producten kan doen wanneer er geen behoefte meer aan is. Logisch is dan een modulaire opbouw van een product waarvan alle onderdelen weer voor iets anders gebruikt kunnen worden.

Literatuur

Raworth, Kate, Doughnut Economics, Seven Ways to Think Like a 21-st Century Economist. Random houseBusiness Books, London, (2017)
Meadows, Dennis, Rapport van de club van Rome,Grenzen aan de groei. Het Spectrum, (1972)

Inhoud:

Inleiding en samenvatting Doughnut Economics
1. Verander het doel van economie
2. Kijk naar het volledige plaatje
3. Koester de menselijke aard
4. Doorgrond systemen
5. Hoe verdeel je welvaart?
6. Maak alleen wat je kunt hergebruiken
7. Agnostisch over groei
8. Donut economie kan de mens en de aarde redden